Một mối quan hệ chất lượng đảm bảo sự thành công của trị liệu

Thông thường, trong một mối quan hệ lâm sàng ta bàn đến ở đây, thân chủ là người cần được trợ giúp sẽ yêu cầu để nhà lâm sàng hỗ trợ. Đây là điểm khởi đầu của một mối quan hệ lâm sàng. Nếu mối quan hệ lâm sàng được thiết lập và quá trình trị liệu diễn ra suôn sẻ, ta sẽ thấy một quá trình trị liệu tâm lý lâm sàng bao gồm 5 bước cơ bản như sau:

1. Xây dựng mối quan hệ trị liệu: sự tin tưởng, hợp tác lẫn nhau giữa thân chủ và nhà tâm lý nhằm giải quyết vấn đề của thân chủ.

2. Chẩn đoán, đánh giá, xác định vấn đề của thân chủ.

3. Xây dựng kế hoạch trị liệu.

4. Tiến hành các bước trị liệu và kỹ thuật trị liệu.

5. Đánh giá kết quả trị liệu; kết thúc ca và theo dõi sau can thiệp.

Thực ra, việc xây dựng mối quan hệ chất lượng luôn là tiền đề cần thiết rất quan trọng khi bắt đầu bất cứ một công việc nào có sự tương tác giữa hai hoặc nhiều bên. Trong tham vấn trị liệu tâm lý, điều đó cũng không phải là ngoại lệ.

Về bản chất, tiến trình tham vấn trị liệu được thực hiện chủ yếu qua các hoạt động giao tiếp. Do vậy, mối quan hệ lâm sàng là bước đầu tiên quan trọng nhất cần được thiết lập thành công để tạo ra một kết nối chất lượng. Tiếp đó, xuyên suốt trong tiến trình trị liệu, luôn có sự tương tác lẫn nhau giữa nhà tâm lý và thân chủ. Bởi vậy, một tiến trình trị liệu có thành công hay không phụ thuộc rất nhiều vào sự tương tác hiệu quả. Một mối quan hệ lâm sàng được duy trì tốt cũng là một phương pháp trị liệu, giúp các bên học hỏi nhau, thêm gắn bó, thấu hiểu, phối hợp cùng nhau để giải quyết vấn đề thành công.

Kết nối chất lượng

Một mối quan hệ lâm sàng trước hết là sự kết nối giữa nhà tâm lý và thân chủ. Chất lượng của kết nối phụ thuộc đặc điểm tính cách, động cơ của thân chủ trong tương tác với đặc điểm cá nhân và khả năng nghề nghiệp của nhà tâm lý. Như đã đề cập, bản chất của một quá trình trị liệu tâm lý là chuỗi các hoạt động giao tiếp liên tục giữa hai bên. Về phía thân chủ, họ phải thể hiện được nhu cầu và bộc lộ được bản thân với nhà tâm lý. Còn nhà tâm lý, bằng những kĩ năng đã được đào tạo, họ cũng phải thấu hiểu, đảm bảo hiệu quả can thiệp tâm lý và đáp ứng được nhu cầu của thân chủ.

Bất cứ một mối quan hệ lành mạnh và chất lượng nào đều có những đặc điểm chính là sự tin tưởng, sự tôn trọng, chấp nhận lẫn nhau, và giao tiếp hiệu quả. Giữa nhà tâm lý và thân chủ cũng phải hình thành được những giá trị này thì mới đảm bảo được chất lượng mối quan hệ lâm sàng.

Để làm được điều này, trước tiên, các bên phải có sự giao tiếp hiệu quả ngày từ ban đầu. Khi mới làm quen và tìm hiểu nhau, cả hai bên sẽ cần thu thập thông tin, đánh giá thông tin, bộc lộ bản thân, thể hiện nhu cầu… Bởi vậy, thông tin trong giao tiếp phải được truyền đạt một cách hiệu quả, đầy đủ và đúng đắn. Những câu hỏi ban đầu sẽ giúp trả lời được những câu hỏi như: đây là ai? người này là người thế nào? Anh/chị ta có phù hợp với mình hay không? Điều gì nên trông đợi ở mối quan hệ này?…

Khi đã đánh giá được những thông tin cơ bản, các bên bắt đầu sẽ phát triển mối quan hệ sâu sắc hơn, bộc lộ bản thân và tương tác với nhau nhiều hơn. Dần dần, nếu mối quan hệ được phát triển tích cực, họ sẽ tìm thấy sự tôn trọng, tin tưởng và chấp nhận lẫn nhau.

Tương tác hiệu quả

Các bên luôn có sự tương tác lẫn nhau trong tiến trình trị liệu. Các kiểu vận hành và tương tác trong mối quan hệ lâm sàng như sau:

• Nhà tâm lý là người hỗ trợ – thân chủ ra quyết định: hai bên cùng nhau hợp tác để tìm ra giải pháp; thân chủ có trách nhiệm và quyền tham gia trong việc giải quyết vấn đề.

• Nhà tâm lý đồng hành cùng thân chủ: cùng xây dựng, cùng thực hiện; nhà tâm lý lắng nghe, quan sát thân chủ trong suốt quá trình trị liệu ở từng chi tiết nhỏ; nhà tâm lý có thể bộc lộ bản thân một cách phù hợp với vấn đề của thân chủ nhằm tạo ra một liên minh trị liệu.

• Nhà tâm lý thấu cảm nhưng không đồng nhất với thân chủ: nhà tâm lý lắng nghe, thấu hiểu, cảm thông với thân chủ; thân chủ cảm thấy được hiểu, được cảm thông, là người tự do, chủ động khám phá và khởi xướng, được khơi dậy cảm xúc và suy nghĩ mà không có sự lo sợ nào.

Nhìn chung, hai bên sẽ cần phải chia sẻ, phối hợp, đóng góp ý tưởng với nhau để đạt được kết quả mong muốn. Tuy nhiên, không phải lúc nào cả hai bên cũng tìm thấy sự đồng thuận. Nhà tâm lý vẫn cần phải thực hiện những kĩ thuật can thiệp, yêu cầu chuyên môn, nhiều khi phải thúc đẩy thân chủ… Những tương tác này không phải lúc nào cũng dễ chấp nhận đối với thân chủ. Còn về phía thân chủ, họ sẽ cũng có những cơ chế phòng vệ, sự kháng cự với nhà tâm lý do phải tiếp cận với nhận thức mới, lo sợ vì phải ra khỏi vùng an toàn… Một mối quan hệ lâm sàng được xây dựng tốt từ ban đầu, được vun đắp trong suốt tiến trình trị liệu sẽ giúp các hoạt động tương tác diễn ra một cách hiệu quả.

Mối quan hệ lâm sàng tích cực cũng là trị liệu

Đặc điểm của một mối quan hệ lâm sàng tích cực được phát triển từ ba yếu tố:

• Các bên tham gia có những mục tiêu chung

• Có sự thống nhất về cách thức làm việc và trị liệu

• Có sự tin tưởng rằng trị liệu sẽ thành công

Xét trên một tiến trình trị liệu, các bên làm việc với nhau nhằm giải quyết nhu cầu của thân chủ. Đó chính là mục tiêu chung của cả tiến trình. Nhưng để đi tới mục tiêu cuối cùng đó, cả thân chủ và nhà tâm lý luôn phải nỗ lực đạt được sự đồng thuận về quan điểm cũng như cách thức làm việc. Trong tiến trình đó, thân chủ và cả nhà tâm lý đều liên tục học hỏi lẫn nhau và điều chỉnh bản thân.

Đặc biệt, thân chủ khi bắt đầu mối quan hệ thì thường là người gặp vấn đề về tâm lý và cần được hỗ trợ để giải quyết vấn đề. Họ có xu hướng không có được cho mình một mối quan hệ chất lượng và đáng trông cậy để giải tỏa. Thiết lập được một mối quan hệ đáng tín cậy, được cảm thấy thấu hiểu, an toàn… đều là những trải nghiệm tích cực đáng để họ được an tâm, bộc lộ, suy xét, học hỏi và điều chỉnh bản thân.

Tất nhiên, không phải lúc nào trong tiến trình các bên đều tìm thấy sự đồng thuận một cách dễ dàng. Nhưng quan trọng, khi những mâu thuẫn đó xảy ra, hai bên sẽ xử lý và vượt qua chúng như thế nào. Qua đó, thân chủ học được cách giải quyết vấn đề và mâu thuẫn mà họ vốn thường gặp khó khăn trước đây.

Sự tương tác giữa các bên trong tiến trình trị liệu sẽ giống như một trạng thái luôn được làm mới và mối quan hệ lâm sàng sẽ luôn trưởng thành. Nếu hai bên thấu hiểu và chấp nhận lẫn nhau, khó khăn sẽ được giải quyết. Hai bên tin tưởng nhau hơn và chất lượng mối quan hệ vì thế sẽ cũng được phát triển trong suốt quá trình trị liệu.

=========

• Nhà tâm lý lâm sàng: là những nhà tâm lý được đào tạo chuyên nghiệp để trợ giúp những người có khó khăn tâm lý/rối loạn tâm lý.

• Thân chủ: là đối tượng trợ giúp của nhà tâm lý lâm sàng

• Mối quan hệ lâm sàng: là mối quan hệ nghề nghiệp đặc biệt giữa hai bên, trong đó thân chủ (một người/một nhóm người) đến tìm kiếm sự hỗ trợ từ một người khác có chuyên môn và kinh nghiệm (nhà tâm lý lâm sàng).